"Van" Adının Gizemli Kökenleri

Anadolu'nun doğusunda, gölünün maviliğiyle gökyüzüne ayna tutan kadim şehir Van, sadece doğal güzellikleriyle değil, binlerce yıllık tarihiyle de dikkat çeker. Özellikle isminin kökeni, üzerinde tarihçilerin ve dil bilimcilerin yüzyıllardır durduğu, farklı rivayetlerin iç içe geçtiği gizemli bir düğümdür. Peki, bugün "Van" dediğimiz bu şehrin gerçek adı nedir, bu kısa ve yankılanan isim bize nereden miras kalmıştır?

Urartu'dan Gelen Ses: "Biane" ve "Tuşba"

Van'ın tarihi incelendiğinde, akla gelen ilk ve en sağlam yanıt, şehrin Urartu Krallığı'na başkentlik yapmış olmasıdır. Milattan Önce (M.Ö.) 9. yüzyılda kurulan bu görkemli krallığın başkenti, bugünkü Van Kalesi'nin bulunduğu bölgede konumlanmış olan Tuşba'dır. Bu nedenle, coğrafi ve siyasi bir merkez olarak Van'ın bilinen en eski ve resmi adı, şüphesiz Tuşba'dır. Yeni kurulan Tuşba ilçesi de bu kadim ismi yaşatmaktadır.

Ancak, bugünkü "Van" isminin kökeni ise daha derin ve dilsel bir dönüşümün sonucudur. Tarihçiler ve dil uzmanlarının üzerinde birleştiği en kuvvetli görüş, "Van" adının, Urartuların kendilerine verdikleri isim olan "Bianili" ya da yaşadıkları bölgeye atfen kullandıkları "Biane" veya "Viane" kelimesinden türediğidir.

• Bianili/Biane/Viane: Urartuca'daki bu kelimenin zamanla coğrafi bir yer adı olarak yerleştiği ve dildeki ses değişimleriyle (B'nin V'ye dönüşmesi) nihayetinde bugünkü Van şeklini aldığı düşünülmektedir. Bu, aynı zamanda Urartu Krallığı'nın da adlandırıldığı bir isimdir.

Efsanelerden Süzülen Rivayetler

Bilimsel ve tarihsel kanıtların yanı sıra, tıpkı her kadim şehir gibi, Van'ın isminin kökeni de efsanelerle örülmüştür. Bu rivayetler, şehrin zengin kültürel geçmişini gözler önüne serer.

Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesi'nde de bahsi geçen popüler bir efsaneye göre, Asur Kraliçesi Semiramis, büyük bir aşk beslediği ve güzelliğiyle dillere destan olan Prens Ara'nın anısına bir kale ve şehir inşa ettirir. Şehri inşa ettikten sonra, ülkesine dönerken burayı bir komutanı olan "Van"'a bırakır ve şehir onun adıyla anılmaya başlar. Bu, romantik ve insan merkezli bir köken arayışının güzel bir örneğidir.

Başka bir rivayette ise, şehrin adının Büyük İskender'in buradaki bir mabede atfen kullandığı "Vank" kelimesinden geldiği öne sürülmüştür.

Bir İsim, Bin Yıllık Tarih

Sonuç olarak, Van'ın "gerçek" adı ve en eski siyasi kimliği Tuşba'dır. Ancak bugün kullandığımız "Van" ismi, büyük bir ihtimalle şehrin kökleri olan Urartu medeniyetinin kendine verdiği addan, yani Biane/Viane'den, dilsel bir miras olarak bize ulaşmıştır.

Van, kısa ama güçlü isminin altında, Urartu'dan Medlere, Perslere, Selçuklulara ve Osmanlı'ya uzanan, her dönemin izlerini taşıyan kültürel bir katman barındırır. Bu isim, bir komutanın hatırası da olsa, bir kraliçenin aşkı da olsa, kökeni neresi olursa olsun, binlerce yıldır ayakta kalmış, gölünün kenarında medeniyetler yeşertmiş bir coğrafyanın mührüdür.