Ev ve Şehir

Ev ve şehir uygarlığın başlangıcından beri insanlığın başlıca terbiye araçlarıdır. Şehrin ve muhitin poetikasını evler, bahçeler, bağlar oluşturur. Bu bağlı bahçeli evler bakmasını bilen için adetâ toprağa dikilen şiirler gibidir. Her şehire, her muhite kendi hüviyetini katan mekânlar vardır. Bu mekânlar gündelik hayata sır, âsâlet, zevk duyarlılık katan unsurlardır. Bu unsurlar nesilleri terbiye eden şehir ve mimari eserleridir. Şehirler en büyük zenginliklerini geçmişlerindeki bu eserlerden alırlar. Ruh ve hissi terbiyemizde bu mekânların büyük rolü vardır. Bir şehri ruhundan tanımak istiyorsanız onun evlerine bahçelerine, bağlarına türkülerine bakmanız icap eder.

Ev dediğimiz insanoğlunun yarattığı ve yaşattığı uygarlık birikimidir. Bu birikimin mekânlarını diğer mekânlardan farklı kılan hususiyetler kent nazariyelerinden çok şehrin aslî unsurlarını oluşturan değerlerdir. Bu değerler insan güzelliği kadar tabiat güzelliğini duymasını sevmesini bilip bu ikisini birleştirecek bir zevk ve duyarlılığa sahip eski zaman evlerinin varlığıdır.

Meşeliklerin, korulukların, kara ağaçların serin ve sessiz gölgesinde kendi hallerine bırakılmış eski zaman evlerinin sükûneti hayatın ezeli mâcerasını terennüm ederdi. Bu evler sanki bir başka zamanın uzun yollarından geçip gelmiş yorgun bir yolcunun bahçelerin lütufkâr serinliğindeki inşirâhına benzeyen bir lezzeti ihsâs ederdi bizlere. Yetmişli yılların ortalarıydı çocuktum bütün bunları bilecek yaşta değildim. Fakat bütün bu güzellikleri içeriden yakalayan bir kalb saffeti ve gönül sıcaklığıyla hissedebiliyordum. Bağların bahçelerin tenhalığında bulunan bu eski zaman evlerinin güzelliğinin ruhumuza verdiği genişlik, gönül sıcaklığı, gönül lezzeti ruhumuzu hudutsuzlaştırırdı. Bu güzellik muhitin ve mekânın kendi hususi iklimi içinde yaşadığımız ruh sezişiyle îtikadın ve idrâkin iç benliğimizde kurduğu düzendi aslında. İçimizde kurulan bu düzen hayatımızın ve gönlümüzün iç peyzajıydı.

Ben birer şahsiyeti olan bu eski zaman evlerini dostlarım gibi tanırdım. Bu eski zaman evleri kalpleri tamamen iyilik kesilmiş ihtiyarlar gibi geçmiş günlerin bahtiyâr zamanlarından kalma sanki hayatın faniliğini en olgun nazarlarla bizlere söyler gibiydiler. Yüzleri sevilen bir insan yüzüne benzeyen bu evlerin arka kapısından bir başka zamana açılan bahçelerinden elleri meyve dolu sepetlerle geçmiş zamanın tâdlarını lezzetlerini bizlere sunan gül yüzlü gün yüzlü insanlar gelip geçmişler.

İçinizdeki şehri tarif etmek için şehrin sekene-i aslisi olarak o şehrin zamanlarını şahsî bir mâcerâ gibi yaşamak gerekir. Onun için insanoğlunun iç âlemini bir şehire benzetebiliriz. Bu âlem evleriyle bağlarıyla, sokağıyla, bostanıyla mekânın bütün değişimine rağmen iç alemimizde yaşar. Şehri bütün olarak kavramak için bu iç âleme doğru giden yollara aşina olmak gerekir. Bu âşinalık şehrin sâkini açısından ruh ve anlam bütünlüğünü sağlayan unsurdur. Bu bütünlük bir hissetme biçimi olarak şehrin sâkinlerinin kimlik ve kişiliğini oluşturur. Bu nedenle şehir kentten farklı olarak bir terbiyenin ve zevkin etrafında oluşmuş ortak bir yaşam alanıdır. Bu terbiye ve zevk eskilerin muhit terbiyesi dediği zihin ve kârekteri biçimlendiren iklimdir. Onun için şehir aslında içimizde bizimle yaşayan bizimde içinde yaşadığımız asırlık zevkin son şahitleri olan bu eski zaman evleridir.

Bu eski evlerin sırrına agâh olabilmek için sanatın ve mimarinin bir mekân bilinci olduğunun farkına varmak gerek. Onun için bu evler daima kendine âşina olan şehrin sekene-i aslisinin gönül diliyle konuşurlar. Bu evlerin güzelliklerini iklimini ahengini anlamak için bu şehrin bağlarında bahçelerinde göz zevkini ve terbiyesini besleyen bir hayatı yaşamak gerekir. Şehr-i dilârada bu hayatı yaşayanlardan biri değerli mimar, akademisyen Şahabettin Öztürk’tür. Şahabettin Öztürk bu güzelliği estetiği hem yaşayan hemde yaşatan kültür hazinelerinin gönüllü hazinedârıdır. Şahabattin Öztürk Asırlık bir zevkin son şahitleri olan bu eski zaman evlerini doksanlı yılların başından itibaren araştırıp röleve ve resititüsyonu yapıp her birinin muhitlerini iç mekanlarını kayda geçirmekle tarihi bir iş yapmıştır.

Türkiyede bu kadar çok parayla bu kadar çok çirkin yapıların ortaya çıkması modern mimarlık formasyonunun sanat ve sanat tarihi konusundaki bilgisizlik ve kültürsüzlüğünün mukadder sonucudur. Şahabettin Öztürk sanat ve sanat tarihi konusundaki birikimini mimarlık formasyonuyla birleştiren ender mimarlarımızdan biridir. Kendisi sadece bir mimar değil aynı zamanda akademisyen, sanat tarihçisi, restoratör olması yönüylede bütün bu eserleri hem mimar hem sanatkâr hem de bu şehre meftun bir şehriyâr olarak değerlendirmiştir.

Şahabettin Öztürk’ün çalışmalarını yakînen takip eden biri olarak diyebilirim ki Öztürk yıllarca tek başına bir fakülte gibi çalışmıştır. Öztürk sadece Van’ın değil Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun sivil mimarisinden dini mimarisine su mimarisine kadar bütün tarihi yapılarının rölevesinden restorasyonuna envanterine kadar Öztürk’ün doğrudan veya dolaylı elinin katkısının değmediği tarihi bir eser yok gibidir.

Sait Ebinç